Open brief aan de Minister-President

Lees hieronder de brief of download de brief via deze link

Heemstede, 19 februari 2025

Aan de Minister-President van Nederland 

de heer Drs. H.W.M. Schoof 

Postbus 20001 

2500 EA Den Haag

Geachte heer Schoof,

Met heel veel respect en waardering heb ik ervaren dat u als onafhankelijke, niet politiek gebonden bestuurder (voorzitter) bent toegetreden tot het huidige politieke kabinet. Daarmee hebt u al een terechte vermelding in de geschiedenisboeken bereikt.

Politiek Nederland is al vele decennia een slangenkuil, waar het eigen belang voorop staat en daarna het belang van de politieke vrienden en vriendinnen en de sociale- en maatschappelijke vrienden en vriendinnen. Besturen op basis van lange termijn, bestuurlijk beleid, gericht op het algemeen belang van Nederland is nooit in beeld. Er wordt reactief bestuurd.

Gevolgen zijn inmiddels onder meer:

• De overheidsorganisatie is veel te groot geworden, bureaucratisch en onwerkbaar. Hierdoor zijn er enorme problemen ontstaat, zoals bijvoorbeeld de toeslagenaffaire, de aardbevingsschade in Groningen en de jeugdzorg. Het meest ernstig is dat dezelfde overheid zo bureaucratisch is en werkt dat de veroorzaakte problemen niet kunnen worden opgelost.

• Dagelijks komen er overheidsregels (wetten, verordeningen e.d.) bij en er wordt niets geschrapt. Het gevolg is dat de regelgeving in Nederland inmiddels zo veelomvattend is dat deze verstikkend werkt. Burgers en bedrijven lopen continue tegen deze regels aan, waardoor goede private initiatieven worden ontmoedigd. Bijkomend probleem is dat de overheid, als gevolg van het onder het eerste punt genoemde probleem, niet meer bereikbaar is, geen tijd heeft om vragen of vergunningaanvragen te behandelen. De burger wordt niet meer als klant gezien, maar als lastig en soms zelfs als crimineel.

• We praten in Nederland vaak over democratie en vrijheid van meningsuiting, maar zolang een politieke partij zelf niet democratisch georganiseerd behoeft te zijn en zolang van de politiek afwijkende meningen in Nederland nog steeds door de politici worden genegeerd, is er bij onze overheid nog veel te verbeteren.

• De overheid zou prioriteit moeten geven aan een aantal voor de toekomst van ons land belangrijke zaken, zoals onderwijs (we zijn immers een kenniseconomie) en de zorg. In plaats daarvan wordt door dit kabinet ingrijpend bezuinigd op onderwijs en als daar tegen gedemonstreerd wordt halen de bestuurders het geld weg bij de zorg. Niemand van de demonstranten zegt hoe het wel kan. Er is namelijk meer dan voldoende geld beschikbaar, maar de politici willen daar niet aankomen (eigen belang).

• Er is nog veel meer te zeggen over onze overheid, maar dat is zinloos als er niet naar wordt geluisterd of als de bereidheid er niet is om er al over na te denken. Ik ben mede-oprichter en voorzitter geweest van de Stichting Reorganisatie Overheid. De Stichting heeft ruim drie jaar bestaan, maar is eind 2024 opgeheven, omdat er alleen maar weerstanden werden ondervonden.

Advies aan de minister-president

Omdat u niet politiek gebonden bent is uw bestuurlijke toekomst onzeker. U bent niet afhankelijk van de peilingen en niet van politieke standpunten en zelfs niet van de verkiezingsresultaten. Uw bestuurlijke toekomst is afhankelijk van de partijen, die na een volgende verkiezing een coalitie vormen en waarschijnlijk vanuit eigen kring een minister-president naar voren willen schuiven.

Nu u toch al de geschiedenisboeken in gaat kunt u een geheel eigen hoofdstuk verdienen door de overheidsorganisatie en -werkwijze op een zakelijke, niet politieke manier te benaderen.

Mijn advies is daarom:

Organiseer een staatsadviescommissie (met wellicht enkele subcommissies) onder leiding van een moderne Dr. Mr. Johan Rudolph Thorbecke.

Waar de huidige overheid gebaseerd is op het zeer goede werk van Thorbecke in het begin van de 19e eeuw vraagt de 21e eeuw, waarin de postkoets is vervangen door de digitale snelweg, om een aangepaste organisatie en werkwijze van onze overheid.

Bijkomend voordeel is dat dat er binnen een tijdsbestek van vijf tot 10 jaar op de rijksbegroting eenvoudig structureel jaarlijks vele tientallen miljarden euro’s kunnen worden bezuinigd.

De hiervoor genoemde stichting heeft berekend dat deze bezuiniging tenminste €.60 miljard kan bedragen, welk bedrag kan oplopen naar het dubbelde (€.120 miljard), circa 1/3 van de rijksbegroting. Er hoeft dan niet meer op essentiële overheidstaken, zoals onderwijs, zorg e.d. te worden bezuinigd. In tegendeel, er is geld genoeg beschikbaar.

Zonder nu alles omvattend te willen zijn, adviseer ik u om aan de staatsadviescommissie een ruime adviesopdracht te geven, welke onder meer kan inhouden:

1. Opheffen provincies Het Koninkrijk der Nederlanden ontstond na een crisis, de Franse Tijd, in het begin van de 19e eeuw. Onze huidige staatsinrichting is in die tijd tot stand gekomen door een aantal deskundige staatslieden onder aanvoering van Dr. Mr. Johan Rudolph Thorbecke, de grondlegger van de parlementaire democratie. Dat leidde tot de Grondwet van 1848. In het digitale tijdperk van de 21e eeuw zijn veel overwegingen, die ten grondslag lagen aan de staatsinrichting in 1848, volstrekt achterhaald. Voor een klein landje als Nederland zijn 12 provincies niet meer van deze tijd. De provincies kunnen zonder bezwaar bestuurlijk worden opgeheven, waarbij de uitvoerende taken kunnen worden verdeeld over de ministeries en de (grotere) gemeenten (zie hierna onder 3). Omdat hiervoor een Grondwetswijziging noodzakelijk is kost dit proces wel wat tijd, maar dat kan geen reden zijn om het proces niet in te zetten. Heeft u twijfels over deze stelling: lees het boekje “Het opgeblazen bestuur” van professor Klaartje Peters (ISBN nummer 978 90 8506 400 8) en u bent overtuigd dat de provincies anno 2025 geen bestaansrecht meer hebben.

2. Wijziging Grondwet en kieswet De voorgestelde reorganisaties vereisen een wijziging van de Grondwet. Dat proces neemt een periode van vijf tot tien jaar in beslag. Met het opheffen van de provincies zijn de getrapte verkiezingen van de Eerste Kamer niet meer mogelijk. Omdat de Eerste Kamer een zeer belangrijke functie vervult (toetsing rechtmatigheid en doelmatigheid van wetsontwerpen) zal een andere vorm van verkiezing van haar leden moeten worden bedacht. Als de kieswet toch moet worden aangepast kan tevens worden overwogen om alleen politieke partijen die zelf democratisch zijn georganiseerd toe te laten tot de verkiezingen. Tenslotte zou het voor de bestuurbaarheid van Nederland goed zijn om een kiesdrempel in te voeren, zodat de vele eenmansfracties worden tegengegaan.

3. Samenvoegen gemeenten Nederland heeft op dit moment circa 350 (grote, middelgrote en kleine) gemeenten. In al die gemeenten wordt veel vergaderd over vaak dezelfde onderwerpen. Op diverse vakgebieden wordt in veel van die gemeenten opnieuw “het wiel uitgevonden”. Daardoor ontstaan voor burgers onbegrijpelijke verschillen tussen de gemeenten, hetgeen zich niet alleen uit in de beleving, maar ook financieel grote consequenties voor de burgers heeft. Door alle gemeenten samen te voegen tot enkele grote regiogemeenten kunnen het kwaliteitsniveau en de uniformiteit van het beleid worden verbeterd en de kosten aanzienlijk worden verlaagd. Door publieksloketten te handhaven in de dorpskernen en stadswijken voor burgerzaken, vergunningen, uitkeringen e.d. blijft de gemeentelijke overheid toch dicht bij de burger. Bijkomend idee is om de bestuurstaken, die in geheel Nederland hetzelfde zijn, in het vervolg niet meer gemeentelijk, maar centraal landelijk te organiseren.

4. Waterschappen De Waterschappen zijn technische organisaties, die uitermate belangrijk zijn voor de veiligheid van ons land, het waterbeheer en het milieu. Voor niemand is duidelijk waarom deze Waterschappen door politieke besturen moeten worden aangestuurd. Zij kunnen zeer goed vanuit de ministeries worden aangestuurd.

5. Dereguleren Laat de overheid echt fors het mes zetten in alle beklemmende wetten, regels en verordeningen. Het uitgangspunt dient te zijn: houd het simpel, efficiënt en effectief. Laat niet de regels het uitgangspunt zijn, maar een geoliede werking van onze maatschappij.

6. Bestuurders en ambtenaren overheidsorganen Nederland kent een handjevol politieke partijen en die hebben weer een handjevol leden. Nederland wordt daardoor slechts door een beperkt aantal mensen bestuurd. Op zich hoeft dat geen probleem te zijn er van uitgaande dat deze bestuurders altijd het algemeen belang voor ogen hebben en het eigen belang daaraan ondergeschikt kunnen maken. Helaas worden we op dat gebied nog al eens teleurgesteld (door alle partijen heen). Ik besef terdege dat een dilemma voor de politieke partijen zal zijn dat, als serieus de hiervoor beschreven ideeën worden overwogen, dat tevens tot gevolg zal hebben dat leden van hun partij hun baantje gaan verliezen. Het vereist dan ook moed van de politieke partijen om hier naar toe te gaan werken. De bestuurders, die hun baantje kwijt raken, kunnen voor het overgrote deel terecht in andere beroepen, waar we zeker prioriteit aan willen geven (onder meer de zorg, de hulpverlening en het onderwijs). De over het algemeen hardwerkende, uitvoerende ambtenaren kunnen hun baan behouden, wellicht in een iets gewijzigde organisatie. Door het afwijzen en terugdringen van de bureaucratie wordt hun werk alleen maar leuker. Het aantal beleidsambtenaren kan aanzienlijk worden verminderd. Voor hen geldt hetzelfde als voor de werkeloze bestuurders.

7. Bijkomende ideeën Mijn advies is om de opdracht aan de staatsadviescommissie niet te veel te beperken. De commissie kan dan tevens adviseren over andere onderwerpen, zoals misschien:
   Openbaar vervoer Maak het openbaar vervoer kwalitatief goed en geheel gratis door het vanuit de overheid te gaan organiseren. De kosten van vervoerbewijzen en de controles daarop kunnen dan in ieder geval worden bespaard. Waar de automoblist voordeel heeft van minder files kan een deel van de bekostiging uit de wegenbelasting worden gehaald.
   Kinderopvang Als de kinderopvang in Nederland gratis wordt aangeboden door de kinderopvangbedrijven te subsidiëren wordt een volgende toeslagenaffaire voorkomen. Dan hoeven we alleen nog maar de slachtoffers te compenseren (als dat al mogelijk is). Per saldo is hiervoor een veel kleinere overheidsorganisatie nodig.
   Volkslied De tekst van ons volkslied is niet meer van deze tijd. Verwijzing naar het “Duitsen bloed” en het eren van “den Koning van Hispanje” zal nog weinig Nederlanders aanspreken. Voorts is de protestants-christelijke basis van de tekst niet (meer) representatief voor onze muliculturele samenleving. Kortom, organiseer een “wedstrijd” om de tekst te veranderen.
   Overige onderwerpen Er zijn nog veel meer onderwerpen te bedenken, die Nederland beter kunnen maken. Geef de staatsadviescommissie de ruimte om met andere adviezen te komen.

Voor wat betreft deze open brief wil ik het voorlopig hier hij laten.

Ik ben graag bereid en beschikbaar om met u of anderen nader van gedachten te wisselen over ideeën en mogelijkheden.

Met vriendelijke groet,

Nico Dost